در کلینیک دندانپزشکی سیتادل سعادتآباد تهران، آفت دهان یکی از شایعترین دلایل مراجعه بیماران است – اغلب با درد شدید، مشکل در خوردن و حتی اختلال در صحبت کردن. طبق آخرین آمار StatPearls ۲۰۲۵، تا ۲۵ درصد جمعیت جهان حداقل یک بار آفت را تجربه میکنند، و در ایران این عدد به خاطر استرس و رژیم غذایی به بالای ۳۰ درصد میرسد. اما خوشبختانه، آفت معمولاً خوشخیم است و با درمانهای ساده کنترل میشود. در این مقاله بهروز آذر ۱۴۰۴، انواع آفت، دلایل دقیق، علائم، درمانهای خانگی و کلینیکی، و تجربیات واقعی بیماران سیتادل را بررسی میکنیم تا دیگر نگران این زخمهای آزاردهنده نباشید.
آفت دهان دقیقا چیست و چرا عود میکند؟
آفت دهان (Recurrent Aphthous Stomatitis یا RAS) زخمهای دردناک، گرد یا بیضیشکل روی مخاط دهان است که با حاشیه قرمز و مرکز سفید یا زرد مشخص میشوند. این زخمها فقط به مخاط غیرکراتینیزه (مثل داخل لب، گونه، زیر زبان) محدود هستند و برخلاف تبخال، مسری نیستند. علت اصلی هنوز ناشناخته است، اما اختلال سیستم ایمنی نقش کلیدی دارد – بدن به اشتباه به سلولهای سالم مخاط حمله میکند. وراثت قویترین عامل است؛ اگر یکی از والدین آفت داشته باشد، احتمال ابتلای فرزند تا ۴۶ درصد افزایش مییابد. در سیتادل، اغلب بیماران میگویند “از بچگی آفت میزنم” – دقیقاً به خاطر همین عامل ژنتیکی.
انواع آفت دهان: کدام نوع را دارید؟
آفتها بر اساس اندازه، تعداد و شدت به سه نوع اصلی تقسیم میشوند (طبقهبندی استاندارد ۲۰۲۵):
Minor (مینور): شایعترین نوع (۸۰-۸۵ درصد موارد)، زخمهای کوچک کمتر از ۱ سانتیمتر، معمولاً ۱-۵ عدد، که در ۷-۱۴ روز بدون اسکار خوب میشوند. اغلب روی لب داخلی، گونه یا زیر زبان ظاهر میشوند.
Major (ماژور): شدیدتر (۱۰-۱۵ درصد)، زخمهای بزرگتر از ۱ سانتیمتر، عمیقتر، که هفتهها تا ماهها طول میکشد و اسکار به جا میگذارد. درد شدیدتر و گاهی با تب همراه است.
Herpetiform (هرپتیفرم): نادرتر (۵-۱۰ درصد)، زخمهای ریز (۱-۳ میلیمتر) اما خوشهای (۱۰-۱۰۰ عدد)، که به هم میپیوندند و زخم بزرگتر میسازند. علیرغم نام، ربطی به ویروس هرپس ندارد.
در موارد نادر، آفت میتواند بخشی از بیماریهای سیستمیک مثل بهجت، سلیاک یا کمبود ایمنی باشد – که نیاز به بررسی دارد.
مقایسه انواع آفت دهان (بر اساس StatPearls و EFP)
| نوع آفت | اندازه زخم | تعداد زخم | مدت بهبودی | اسکار | شیوع |
|---|---|---|---|---|---|
| مینور (Minor) | کمتر از ۱ سانتیمتر | ۱–۵ | ۷–۱۴ روز | خیر | ۸۰–۸۵٪ |
| ماژور (Major) | بیش از ۱ سانتیمتر | ۱–۱۰ | ۲–۶ هفته | بله | ۱۰–۱۵٪ |
| هرپتیفرم | ۱–۳ میلیمتر | ۱۰–۱۰۰ | ۱–۴ هفته | نادر | ۵–۱۰٪ |
دلایل اصلی بروز آفت دهان: چرا شما بیشتر درگیر میشوید؟
علت دقیق نامشخص است، اما عوامل زیر نقش دارند:
ژنتیک و ایمنی: قویترین عامل، اگر خانوادهتان آفت دارد، سیستم ایمنیتان حساستر است. برای جزئیات بیشتر، مقاله برفک دهان را بخوانید.
استرس و اضطراب: شایعترین محرک در بیماران سیتادل – استرس کورتیزول را بالا میبرد و التهاب ایجاد میکند.
ترومای موضعی: گاز گرفتن گونه، مسواک سفت یا ارتودنسی.
کمبودهای تغذیهای: آهن، ویتامین B12، فولیک اسید یا زینک – در ۵-۲۰ درصد موارد.
بیماریهای زمینهای: سلیاک، کرون، بهجت یا HIV.
هورمونها و آلرژی: در زنان شایعتر، به خاطر قاعدگی یا غذاهای اسیدی (گوجه، citrus).
ترک سیگار: جالب است که سیگار کشیدن آفت را کم میکند، اما ترک ناگهانی محرک است.
در سیتادل، اغلب با آزمایش خون ساده کمبودها را چک میکنیم.
علائم آفت که بیماران اول جدی نمیگیرند
قبل از زخم، ۲۴-۴۸ ساعت سوزش یا گزگز احساس میشود. سپس زخم گرد با حاشیه قرمز و مرکز سفید ظاهر میشود. درد شدید هنگام خوردن غذاهای تند، اسیدی یا داغ. در انواع شدید، تب، تورم غدد لنفاوی یا ضعف عمومی. اگر زخم بیش از ۳ هفته طول بکشد یا با علائم سیستمیک همراه باشد، حتماً بررسی شود.
درمان آفت دهان: از خانگی تا پیشرفته در کلینیک
آفت درمان قطعی ندارد، اما علائم کنترل میشود. طبق گایدلاینهای ۲۰۲۵:
درمانهای خانگی: نمک آب گرم (۱ قاشق در لیوان آب)، عسل، ژل آلوئهورا، ماست پروبیوتیک، ویتامین B12 و زینک.
موضعی: ژل بنزیدامین یا لیدوکائین برای بیحسی، کورتیکواستروئیدهای موضعی مثل تریامسینولون برای کاهش التهاب.
سیستمیک در موارد شدید: کلشیسین، پردنیزولون یا داروهای immunomodulator.
لیزرتراپی: در سیتادل، با لیزرتراپی دهان درد را ۷۰ درصد کم و بهبودی را تسریع میکنیم.
اگر آفت با بیماری زمینهای مرتبط باشد، درمان اصلی آن بیماری است.
تجربه واقعی بیماران در سیتادل: “بالاخره کنترل شد!”
خانم ۲۸ ساله، کارمند: «هر ماه با استرس کار آفت میزدم، گاهی ۵-۶ تا. دکتر سیتادل آزمایش کمبود داد، معلوم شد B12 کم دارم. با قرص زیرزبانی و ژل موضعی، حالا ۸ ماهه فقط یک بار کوچک زدم – زندگیام عوض شد.»
آقای ۳۵ ساله، سیگاری سابق: «بعد از ترک سیگار، آفت ماژور گرفتم که ماهها خوب نمیشد. لیزر + کورتیکواستروئید موضعی در دو جلسه درد را قطع کرد و زخمها سریع خوب شدند.»
دختر ۲۲ ساله، دانشجو: «آفت هرپتیفرم داشتم، دهان پر زخم ریز. با دهانشویه کلرهگزیدین و تغییر رژیم (کم کردن citrus)، حالا فقط سالی یک بار میزنم.»
دکتر سارا محمدی (متخصص دهان سیتادل): «یک بیمار با آفت شدید بهجت داشت؛ با همکاری روماتولوژیست، داروهای سیستمیک دادیم و آفت کامل کنترل شد – این موارد نادر اما مهم هستند.»
پیشگیری از آفت: ۸ نکته عملی که جواب میدهد
استرس را مدیریت کنید (مدیتیشن، ورزش). رژیم متعادل با ویتامین B، آهن و زینک. مسواک نرم و نخ دندان ملایم – همراه با جرمگیری و بهداشت دهان. از غذاهای محرک (تند، اسیدی، آجیل سخت) دوری کنید. سیگار نکشید یا ناگهانی ترک نکنید. چکاپ منظم برای کمبودها. دهانشویه ملایم روزانه. اگر وراثتی است، زودتر پیشگیری کنید.
نتیجه گیری
اگر آفتتان بیش از ۲ هفته طول کشیده یا خیلی شدید است، منتظر نمانید! ویزیت دهان و مخاط رایگان با معاینه دقیق.
کلینیک سیتادل سعادتآباد – دهان سالم، زندگی راحت ❤️
سوالات متداول درباره آفت دهان (FAQ)
۱. آفت مسری است؟
خیر، برخلاف تبخال ویروسی نیست.
۲. آفت چند روز خوب میشود؟
مینور ۷-۱۴ روز، ماژور تا ۶ هفته.
۳. چرا آفت مکرر میزنم؟
معمولاً ژنتیک + استرس یا کمبود.
۴. درمان خانگی خوب است؟
برای مینور بله؛ شدید به کلینیک بیایید.